Tuesday, June 22, 2021

| कमळाख्यान |



 दहावी ची परीक्षा नुकतीच पूर्ण झाली होती.  सुटी मध्ये काहीतरी शिकायला म्हणून मी ज्ञानेश्वर  विद्यापीठात  म्हणजे  लॉ  कॉलेजात हॅम रेडिओ बद्दल शिकायला जायला लागलो.  रोज  सहा  किलोमीटर सायकल मारत मी प्रथमच एकट्याने  नदीच्या  पल्याडचे पुणे पाहत होतो आणि आमच्या महर्षीनगर पेक्षा ते नक्कीच मनोहर होते.  ऐसपैस  घरे , क्वचित  कधी तरी पाहिलेल्या  होंडा  सारख्या मोटारी , जातिवंत श्वान आणि त्याचे तोऱ्यात वावरणारे  मालक. मालकिणी... 

एक दिवस मी लॉ  कॉलेज रस्त्यावर  एका घरात  उमललेली सुंदर कमळे  पहिली आणि हरखून गेललो  तो पर्यंत   कमळांबद्दल केवळ संस्कृत सुभाषितांमध्येच ऐकले/ वाचले होते. त्यावेळी सारसबागेत किंवा कोणत्याही  सार्वजनिक उद्यानामध्ये कमळे लावली गेलेली नव्हती.  

राजकारणात ही  कमळाचा उदय झालेला नव्हता. 

एक दिवस मी धीर करून त्या बंगल्या पाशी थांबलो. एक बाई आणि त्यांचा माळी काम करत होते. मी बाईंना कमळाचे रोप द्याल का असे विचारले.  "नाही आम्ही अशी रोपे वगैरे देत नाही. " असे स्पष्ट पुणेरीत सांगून टाकले. 

घरी कमळे लावायचीच ह्या विचारांनी  एम्प्रेस गार्डन  च्या नर्सरी मध्ये  जाऊन आलो , तेथे ही रोप मिळाले नाही.  मग काही महिन्यांनी  कोणीतरी सांगितले की पाषाण च्या तलावात  कमळे आहेत , तेथे सायकल मारत गेलो आणि काही कंद आणले आणि आमच्या हौदात लावले.  
एकेदिवशी त्याला फिकट निळे  असे  फुल आले आणि एकदम भारी वाटले.  पण फुलाबरोबर  तलावातून  कंदाला  चिकटून गोगल गाई  आल्या आणि काही दिवसात हौद भरून गेला. डास  वाढले, मग गपी  मासे आले.  आणि आमच्या हौदाची जैव विविधता  वाढली. 

मग एके दिवशी सचिन रायरीकरच्या ओळखीतून  प्रभात तोड वरील एका बंगल्यातून एका  जांभळ्या कमळाचे रोप मिळाले.  त्याला मंद सुवास  होता  आणि ज्याचा मध्य भाग पिवळा होता . ते कमळ  आमच्या घरी खूप वर्ष राहिले आणि मी ते अनेक मित्रांना दिले.  त्याचा रोहित नातू च्या मामाच्या कॅमेराने काढलेला फोटो. 



काही वर्षांनी आमचे एक नातेवाईक पुण्यात शासकीय नर्सरी मध्ये अधिकारी म्हणून आले. त्यांच्या मदतीने मला पांढरी , पिवळी आणि लाल कमळे मिळाली.  आमचा  पाच फूट बाय पाच फुटाचा हौद  कमळ  पर्णांनी  भरून गेला.   
वृंदाच्या  ओळखीने  स. प.  महाविद्यालयातील  वनस्पती  शास्त्राच्या प्रमुखांकडून  रात्री उमलणारे  चंद्राविकासी  कमल आणले होते. 



पण महर्षीनगर बदलत गेले. चाळींच्या जागीं टोलेगंज इमारती  उभ्या राहू लागल्या. पाणी कमी पडू लागले आणि आमचा  हौदाचा वापर पाण्यासाठी करण्याची गरज वाटू लागली.  कमळांची गच्छन्ति  होणार की काय असे वाटू लागले. 

मी बागेत एक खड्डा  केला, त्यात  एक प्लास्टिक चा कागद अंथरला, त्याचे माती  घातली आणि कमळे लावली. अश्या प्रकारे कमळे आमच्या परसातून  अंगणात आली.  त्या वर्षीच्या पावसाळ्यात  त्या तळ्यात बेडकांच्या अंडी घातली आणि दिवसात लक्ष लक्ष अशी डिंभके  ( टॅडपोल्स.... मराठीत न शिकलेल्यांसाठी  ) दिसायला लागली. कुठून तरी पक्षयांना सुगावा लागला आणि मग अनेक पक्षी  जेवायला आणि  अंघोळीला आमच्याकडे पडीक असायचे. 


पण माझ्या कमळ प्रेमाचा नवा अध्याय सुरु झाला  तो तामिळनाडू मध्ये. सुचिंद्रम मधील  मंदिर पाहून  गावात फेरफटका मारताना एक  मुलगा  कमळे विकत  होता. हे कमळ  म्हणजे आपली लक्ष्मी चे  कमल असते तसे मोठ्या पाकळ्यांचे , विस्तृत, फिकट गुलाबी गुलाबी रंगाचे होते. त्याचा रंग आणि आकार पाहून मी हरखून गेलो. 

थोडे वाचन केल्यानंतर कळले की मी आत्तापर्यंत घरी लावलेली सगळे कमळे ही वनस्पती शास्त्र नुसार Lotus  नव्हती तर water lilly ह्या सदरात मोडणारी होती. ह्या कुठल्याही फुलांपासून बिया तयार झालेल्या नव्हत्या. ह्यांचे कंद हे खूप मोठे  नव्हते. ह्या सगळ्यांची पाने ही पाण्याच्या पृष्ठभागावर तरंगणारी होती. ह्या सगळ्यांचे शास्त्रीय नाव, निंफायसी  ( Nymphaeaceae) असे आहे.  ह्या वॉटर लिली  जगात सर्वत्र  आशिया, युरोप  अमेरिका सापडतात. अलास्का च्या अल्पजीवी  उन्हाळ्यात हिम वितळून  तयार झालेल्या दलदलीत फुललेली वॉटर लिली मी पहिली होती. बांगलादेशचे राष्ट्रीय फुल  ही एक जांभळी वॉटर लिली आहे. 

पण मी आता पहिले होते ते  Nelumbo nucifera, किंवा  इंडियन लोटस किंवा सेक्रेड लोटस . भारतीय राष्टीय फुल , भाजप  चे चिन्ह , विष्णू च्या नाभीतून उतपन्न झालेले , श्री लक्ष्मी  वास करते ते , ध्यानस्थ बुद्धाची मूर्ती  ज्यात बसलेली असते ते. हे कमळ  प्रामुख्याने भारत आणि आग्नेय आशियात  सापडते.   ह्या फुलांमध्ये बिया तयार होतात.  ह्याचे कंद भरपूर मोठे होतात आणि ते खातात. ह्याची पाने पाण्याबाहेर  येऊन पाण्याला समांतर वाढतात. ज  फुलांचा आकार असा की   क -क  कमळातला  असे का म्हणत असावे हे कळते. लांबून पहिले तर  क  अक्षरासारखी दिसतात.  

पण  हे कमळ  लावायची इच्छा झाली तरी  माझं  पुण्यातील वास्तव्य संपत आले होते.  डोंबिवली मध्ये राहताना  पनवेल ला एका तळ्यात  हे गुलाबी  कमळ - नलुम्बो  नूसीफेरा  दिसलं  होते .  मग मधली अनेक वर्षे धावपळीची गेली आणि बागकामाचा    छंद  परवडण्यासारखा  नव्हता. 

सॅन  दिएगो ला  बाल्बोआ  पार्क मध्ये परत भरपूर कमळे दिसली. तेथे लोटस  आणि वॉटर लिली  एकाच ठिकाणी लावली आहेत. 


  क्योटो, जपान मध्ये  मी एका उद्यानात पाच फूट उंच वाढलेली कमळाची पाने पहिली  होती .  पण   टोकोयो मधील सर्वात महत्त्वाच्या  मंदिरात  असाकुसा    श्राइन  मध्ये एका कुंडी मध्ये  एक रोप लावले होते आणि त्याला फुल ही आले होते. 


ते पाहून असा प्रयोग घरी करायचे ठरवले. एवढे मोठे कमल घरी कुंडीत  लावता येईल असे कधी वाटले नव्हते. 
परत आल्यावर मी कमळाचे बियाणे मागवले आणि रोपटे तयार केले.  ते एका कुंडीत लावले. आणि  फुल यायची वाट पाहू लागलो. खूप काळ वाट पाहून हे त्याला फुल कधी आलेच नाही. 



नवीन घरी आलयावर मात्र मी परत उचल खाल्ली. ह्यावेळी खूप नर्सरीना  फोन केले. एका  नर्सरी ने माझा नंबर घेऊन ठेवला आणि  दीड  महिन्यपूर्वी मला बोलावून घेतले . त्याच्या नर्सरी मध्ये   नलुम्बो  नूसीफेरा  ची दोन रोपे आणि   पाच  रंगांच्या  निंफायसी ची  वीसेक रोपे आली होती. मी जाई पर्यंत इंडियन  सेक्रेड लोटस चे एक रोप विकले गेले होते. एकमेव रोप घेऊन  मी घरी आलो आणि एक कुंडीत लावले.  

आज त्याला फुल आले आहे आणि खूप मस्त वाटत आहे. 


Friday, April 13, 2018

मेदवेद

माझा नवा सहकारी युक्रेन चा राहणारा रशियन ज्यू आहे. तो भाषांचा प्रेमी आहे. त्याला ५ ते ६ भाषा येतात.
रशियन राजकारणावर बोलता बोलता माजी पंतप्रधान मेदवेदेव ह्यांचा विषय निघाला.
तो म्हणाला की मेदवेदेव ह्याचा अर्थ काय आहे माहीत आंहे का? अस्वल!
मेद म्हणणे मध आणि वेद म्हणजे जाणणारा! ज्याला मध कुठे आहे हे ज्याला माहीत असते ते.
हे ऐकून मी थक्क झालो.
संस्कृत मधील वेद हा शब्द विद पासून आला आहे आणि त्याचा अर्थ जाणणे असाच आहे. मध म्हणजे मधु.
अस्वलाला मधुज्ञ म्हणणे म्हणजे मेदवेद म्हणण्यासारखे आहे.
रशियन आणि भारतीय भाषांचे नाते ऐकून मी हरखून गेलो आणि विकिपीडियावर पाहू लागलो.
ref: https://en.wikipedia.org/wiki/Indo-European_languages
हा एक छान लेख बघा. त्यात रशियन आणि संस्कृत शब्दातील साम्य दाखवले आहे.
https://www.rbth.com/…/sanskrit_and_russian_ancient_kinship…
Medvedev (Russian: Медве́дев) and female Medvedeva (Медве́дева), from Russian medved' (медве́дь), meaning the animal "bear", are Slavic surnames. Notable bearers of the name include: Medvedev (male form)

Thursday, July 21, 2016

बॉन्साय

अनेक वर्षांपूर्वीं मला बॉन्साय बनण्याचा छंद जडला होता. जकरंड आणि बूचाच्या झाडांचे मी दौलदार बटू वृक्ष बनवले होते. मी त्यांना रोज पाणी द्यायचो, मुळे आणि फांद्या कापायचो. त्यांचं कुंड्यांमध्ये छोटेखानी दगड ठेवून त्यावर हिरवे शेवाळे किंवा मॉस वाढवायचो. पुण्यातील बोन्सॉय च्या प्रदर्शनात बक्षीस मिळवण्याची ईर्ष्या होती माझी. पण मी त्यावेळी आनंदी नव्हतो. जे करायची इच्छा होती ते जमत नव्हते, मिळत नव्हते. लहानपणी शिकलेली नारायणराव टिळकांची कविता सारखी आळवत होतो. "हे विश्व सारे विहारास माझ्या पुरेसे ना होईल शंका नको " आपण खूप काही करू शकतो पण कोणत्या तरी अदृश्य बंधनात अडकलो आहोत असा काहीतरी विचार सतत यायचा. अश्या गोंधळलेल्या विचाराच्या जळमटात अडकलेलो असताना एकदा त्या बोन्साय कडे लक्ष्य गेले आणि त्यांच्या बद्दल कवण वाटून गेली. एक अर्थाने त्यांची आणि माझी अवस्था फार वेगळी नाही असे जाणवले. घरासमोर दोन खड्डे खणले , कुंड्या फोडल्या आणि तो जकरंड आणि बूच खुल्या आकाशात आणि सर्वांना समाविष्ट करणाऱ्या धरणी मध्ये लावले. आणि मग कधीतरी पुढील कविता लिहिली.
आज ती झाडे सुमारे चाळीस फूट उंच झाली आहेत.
वसंत ऋतू मध्ये ती झाडे इतकी बहरतात की सगळा रस्ता पांढरा आणि जांभळा होतो. बुचाच्या फुलांचा घमघमाट पसरतो. आणि हो...कर्मधर्मसंयोगानी .. मीही आज आनंदी आहे.

Thursday, July 14, 2016

परमानंद


परमानंद

परमानंद  ही काय अध्यात्मिक उंची गाठलेल्या  व्यक्तींचीच  मक्तेदारी आहे काय

हा परमानंद लहान मुलांमध्ये कित्येकवेळा  दिसून येतो. काहीही  किंबहुना काहीच कारण नसताना  आनंदी राहणे  हे  फक्त लहान मुलांमध्ये  आणि अध्यात्मिक उंची गाठलेल्या माणसांमध्ये दिसून येते. अश्या मुलांना पाहिले की मग कळत कळत हेवा वाटायला लागतो.  स्व:ताच्या अप्रसन्नतेची लाज वाटून जाते

अश्या लज्जीतअसस्थेत टिपलेला हा फोटो... 



पुण्यात  भर उन्हाळ्यात ४४ डिग्री तापमान असताना उकडते आहे म्हणून उसासे ना टाकता, माझ्या  पुतण्याने आणि मुलाने काढलेला हा त्यावरील पर्याय. घरातील कमी प्रकाशातील  त्यांच्या वेगवान हालचालींमुळे  त्यांना स्पष्टपणे  टिपणे मला जमले नाही.  पण टिपला गेला तो त्यांचा उत्साह, प्रसन्नता, त्यांचा  परमानंद आणि चिदानंद 


Labels: , , ,

Sunday, August 28, 2011

माझ्या आईची कहाणी

आम्हासी पुसले त्यांनी,

मराठीं किमर्थं वदति

संस्कृत असे देवभाषा, सर्व भाषांची जननी

संस्कृत असता इथे प्राकृताची काय थोरवी



असेल तुमची ही लेक पण ही तर माझी आई

वेदाचे सार नवनीतापासरे आम्हासी भरविती


आमची पर्यन्दे ही भाषा

आमुचे बोबडे बोल ही भाषा




माझ्या आईचे शब्द असे

की अमृताच्याही पैजा जिंके

------------------------------------------------------------

आम्हासी पुसले त्यांनी

चेरा मराठी सोह्भात नेमी

यवन आम्ही राज्यकर्ते

दस्यू भाषेस कोण पुसे



फारसी जाणाल तर देऊ उत्तम कारकुनी

व्हाल वकिल आमुचे किंवा घ्या सुभेदारी



ही भाषा आमुच्या धर्माची, ही भाषा आमुच्या अस्मितेची

जोडते नाळ आमुची

त्या थोर तुक्याशी, शिवाबाशी आणि समर्थांशी



ही भाषा माझी शिवाई, ही भाषा माझी जिजाई

समशेर हाती थोपवुनी, स्वराज्य स्थापन करविती

-------------------------------------------------------------------------------------



आम्हासी पुसले त्यांनी,

व्हाय डू यु स्पीक मराठी

इंग्रजी म्हणजे वाघीणीचे दुध

धष्टपुष्ट व्हाल, बारिष्टरी कराल

किंवा जाऊन विलायतेस

जिंकून घ्याल आयसीएस





ही भाषा जहाल विचारांची

जन्मसिद्ध हक्क देणारी

ही भाषा मवाळ विचारांची
सुधारकांच्या चळवळीची
सरकारचे डोके ठिकाणावर आहे का? हे विचारते

ती माझी भाषा

सागराचाही प्राण तळमळेल अश्या यातना सहन करणारी

ती माझी भाषा

घटनाकारांची आई

ती माझी भाषा

------------------------------------------------------------------



झाली वर्षे हजार

अजुनही करतोय तीची देखभाल

झुंडीवर झुंडी येत राहतात

आईचे शब्द कोंडून घालतात

आताशा फक्त घरातच बोलतो

किंवा मनाशीच पुटपुटतो

बाहेर आपलं, भैय्या कोथींबीर कैसी दी

साला मराठी बोलना ही गलती थी



विचारते एवढीशी पोर माझी

व्हाय डू यू स्पिक मरौठी डॆडी

ओक्साबोक्शी रडत मी पुसतो

व्हॊट डीड आय डू रॊंग मॊमी

Sunday, December 13, 2009

महर्षिनगर

आताच्या भेटीनंतर जाणवले की महर्षिनगर पार बदलून गेले अाहे. आणि आता तर माझ्यासाठी तर ते पार बदलून जाईल. मधुमंगेश मधील आमचं घर आता राहणार नाही. त्याजागी नवी वास्तू होईल.

बदल हे मानवी जीवनाचे लक्षण आहे. पण इतक्या कमी काळात एवढा मोठा बदल, इतक्या सहजपणे होतो हे पाहून आश्चर्य वाटत राहते.

माझे वडील, शेजारचे काका ह्यांच्याकडून महर्षिनगरचा इतिहास ऐकला होता, पण त्याआधीचा इतिहास माझ्या साडूच्या, किरणच्या वडीलांकडून ऐकला. ते १९६५ पासून तेथे राहत आहेत.

महर्षिनगर निर्माण झाले ते पूरग्रस्तांच्या वसाहतीसाठी, १९६२ नंतर! त्याआधी तेथे काय होतं हे मला माहीत नाही. पण तो वेगळा संशोधनाचा विषय आहे.

किरणचे वडील आले तेंव्हा चाळींच्या दक्षीणेला काहीही नव्हते.... ना मधुमंगेश ना गीतगोविन्द ना ज्योत्स्ना! डोणवाडांचा बङगला ६२/६३ ला बनला आणि त्याचवेळी चाळी! त्यावेळी आजच्या शिवाजी पुतळा- काळूबाई मन्दीरापासून ते झाला कॉम्प्लेक्स पर्यन्त जंगल होते. तेथे कंजारभाट लोकांच्या दारूच्या भट्ट्या होत्या. तेथे पोलीसही जायला घाबरत. सरदार पानश्यांच्या जागेत मधूमंगेश होऊ लागली, त्याचसुमारास मार्केटयार्डाची स्थापना झाली; तेंव्हा मग शासनाने मोठा फौजफाटा पाठवून त्या भट्ट्या बंद केल्या.


आम्ही मधुमंगेश सोसायटीमध्ये रहायला आलो तेंव्हा सगळ्याच बंगल्यांमध्ये लोक रहायला आले नव्हते. शिवाय गोवर्धनमधील ४ ते ५ प्लॉट रिकामे होते. लालबाग सोसायटी नसल्यामुळे फाटकांच्या आवारातून मार्केटयार्डाची वाहने दिसायची. तेथील विहीरीचे आकर्षण होतेच, शिवाय पळनीटकरांच्या बाजूने ओढयाला प्रवेश होता. लालबागच्या विहीरीत आणि ऒढ्यात विविध प्रकारचे मासे होते, आम्ही ते पकडायला जायचो. मला कधीच जमले नाही, पण एकाने काकडी एवढा जाड मासा पकडलेला मला आठवतोय. खेकडे होते, पण सगऴ्यात जास्त खेकडे महाराष्ट्र मंडळ शाळेच्या मागे कॅनॉलमध्ये होते. तेथे मी ताटाएवढा खेकडा पकडलेला पाहीला होता.

मधुमंगेश आणि गोवर्धनमध्ये सगळ्या मोकळ्या जागेत भरपूर गवत यायचे. सापांची वारूळे होती. आमच्या घरात आलेले ३ ते ४ साप मारलेले आठवत आहेत. साप मारण्यात अतुलदादा आणि जगतापांचा बाळू हे प्रविण! ८४ ते ८५ साली आमच्या बागेत चिखलात जाडसर पट्टा आढळुन यायचा, तो अजगराचा आहे असे अनुमान काढले होते. खुप घबराटीचे दिवस होते, कोणीतरी सांगीतले होते की बैलाची शिंगे जाळली की अजगर जवळ येत नाही, म्हणून बैलबाजारातून शिंगे आणून घमेल्यात ठेऊन जाळायचो. त्याचा उपयोग झाला म्हणायचा, कारण तसे पट्टे नंतर कधीच दिसले नाहीत.

ज्योत्स्ना सोसायटीच्या मागे, आताच्या निसर्ग कार्यालयाच्या जागेत गुरांचा बाजार भरायचा, आठवड्यातून दोन वेळेला. माझे आजोबा शेतकरी असल्याने त्यांना गुरांची विशेष ओळख होती आणि मला ते घेऊन जायचे. खुप लहानपणीच मला देशी गाय- जरसी गाय, पंढरपूरी म्हैस- जाफराबादी म्हैस, खिलारी बैल, ह्यांची माहीती झाली. तेथे बैलांना नाल ठोकण्याचे काम चालायचे. पाय बांधून जमीनीवर आडवा पाडलेला बैल इतका भेदरलेला असायचा अाणि त्याचे डोळे बटाट्याएवढे व्हायचे.

एकदा मी तीथे एक सशांची जोडी विकायला आलेली पाहीली, त्यांचे लालचुटुक होळे पाहून मी हरखून गेलो होतो. "ससे फार घाण करतात " असा आमच्या एका नातलगांनी सगळ्यांचा समज करून दिला होता, त्यामुळे आमच्याकडे कधीही ससे आले नाहीत.

महर्षिनगरमध्ये पूर्वी रानटी ससे होते, पण मी कधी पाहील्याचे आठवत नाही. मुंगुसे मात्र खुप होती, अजूनही आहेत, मधुन मधुन दिसतात. कावळे, चिमण्या, घारी, पोपट, साळुंख्या, होले, पारवे, छोटे बुलबुल, मोठे बुलबुल, दयाळ, कोकीळ, वेडे राघू, भारद्वाज आणि वटवाघूळे हे पक्षी अजूनही दिसतात. ओढ्यावर खंड्या हमखास दिसायचा. आंब्यांच्या दिवसात पोपटांचा थवा झाडावर यायचा. किंबहुना दिवस पोपटांच्या किर्राटाने उजाडायचा. अर्धवट खाऊन आंबे टाकायचे, सीताफळं खायचे, पेरू खायचे, डाळींबं खायचे. सर्वात विचित्र म्णणजे सोनचाफ्याच्या बिया खायचे, किती कडू असतात त्या! त्यावेळी खुप राग यायचा, फळांची नासधूस करतात म्हणून, पण त्यांचा पण वाटा आहेच की!

दोन तीन वेऴा रानटी हुप्प्या माकडांची टोळी आली होती. त्यांनी खुप धुमाकुळ घातला होता, बाथरुमच्या काचा फोडल्या होत्या. गुजरांच्या गच्चीवर बसलेली माकडे आणी आरडा ओरड करत त्यांना हुसकाऊन लावण्याचा प्रयत्न करणारया नलीनी काकू अजूनही माझ्या डोळ्यासमोर आहेत.

त्यावेळी गोवर्धनच्या मैदानाला कुंपण नव्हते. उन्हाळ्याच्या सुट्टीत तेथे आम्ही दिवसभर क्रिकेट खेळायचो आणि संध्याकाळी शाखेत जायचो. पावसाळ्यात सर्वत्र गवत वाढायचे. कॉंग्रेस गवत (आणि पक्ष ) ह्यांची ओळख तेंव्हाच झाली. त्या माजलेल्या गवतातून सापांची भिती मनात ठेऊन आम्ही फुलपाखरे पकडत हिंडायचो. फुलपाखरांना मनानेच काही नावं दिली होती. दुधी, पिवळं, लाईट्या, लक्ष्मण गीड्डा ही नावं उच्चारली की तत्काळ ती ती फुलपाखरं माझ्या डोळ्यासमोर येतात. लाईट्या हे फुलपाखरू हिरव्या पिवळ्या आणि काळ्या ठिपक्यांचे होते आणि अतिशय चंचल, मला ते कधीच पकडायला जमलं नाही. सर्वात सुंदर म्हणजे चतुर! त्यांना आम्ही हेलीकॉप्टरही म्हणत असू. त्यात काळे आणि लाल असे दोन प्रकार होते. त्यांचा अजून एक भाईबंद म्हणजे सुई ! चतुरासारखीच पण खुप नाजूक, उडण्याचा वेगही मंद! दहा पंधरा दिवसांचं आयुष्य असणारया अनेक किटकांचे आयुष्य मी अजुनच कमी केलं होतं!

संध्याकाळ झाली की वटवाघूळे वेडीवाकडी उडत, समोरच्या उंबराच्या झाडाची उंबरं खात आणि दिवसभर आमच्या नारळाच्या झाडाला उलटं टांगून घेत. एकदा मी नवी गलोल केली, आणि सहज म्हणून वटवाघळाला दगड मारला. तो इतका वर्मी बसला की ते खाली पडलं आणि माझ्यासमोर तडफडून मेलं. दोन अडीच फुट लांब पंख असलेलं ते असं वाघूळ निश्चल झालेलं पाहून मी परत कधी कोणत्या प्राण्याला मारलं नाही.


गलोलीची अजून एक आठवण म्हणजे मी एकदा उडत्या कावळ्याला नेम धरून दगड मारला, ट्रॅजेक्टरी जमून आली आणि कावळ्याचा वेग पाहता हे निश्चीत होतं की दगड कावळ्याला लागणारच! पण दगड साधारणत: दोन फुटावर असताना कावळ्याने आपला मार्ग बदलला आणि माझा दगड चुकवला. कावळ्याची हुषारी पाहून माझ्याकडून वाहवा निघून गेली.

पावसाळ्यात बेडूक दिसायचे. श्रावणात सर्वत्र बेडकाची पिल्ले इकडून तिकडे उड्या मारत फिरायची. पिल्लांना पकडून पावसाच्या पाण्यात सोडून त्यांचे पोहोणं पाहणे हा माझा आवडता उद्योग होता. पण अनेक पक्षी त्या पिल्लांवर यथेच्छ ताव मारायचे. त्याच सुमारास काही पक्ष्यांची घरटी गजबजलेली असायची. एकदा आमच्या गुलाबाच्या ताटव्यात एका बुलबुलाने घरटे केले होते, दुपारी शाळेतून आले की पिल्ले पहायला जाणे हा आमचा उद्योग होता. कोणी जवळ गेले की आई आली असे वाटून ती पिल्ले चोची उघडून आवाज करू लागत. मग ती पिल्ले मोठी झाली आणि इकडून तिकडे उडू लागली. एक पिल्लू उडून माझ्या काकूच्या पदरात पडल्याचे मला आठवत आहे.

आजच्या सङगम सोसायटीच्या जागेवर सङगम मेटल्सचा कारखाना होता. फर्नेस पेटली की कोळश्याचा वास आसमंतात पसरायचा, पांढरा धूर खुप लांबून दिसायचा आणि तांबड्याबुंड लोखंडावर मारले जाणारे घाव ऐकू यायचे. हे सगळं पहायला आम्ही कधी कधी जात असू. पुढे कधीतरी हा कारखाना बंद पडला आणि त्याजागी इमारती झाल्या.


महर्षिनगरचे रस्ते मोठे होते. चाळींचे दरवाजे मुख्य रस्त्यांपासून खुप आत होते. चाळींचे उभे आडवे विस्तारीकरण झाले नव्हते. संध्याकाळी महाराष्ट्र मंडळातून यायला उशीर झाला तर रस्त्यांवर शुकशुकाट व्हायचा. १४१ आणि १४२ ह्या बसेस सोडल्या तर बाकी कोणत्या बसेस नव्हत्या.

दुघकेंद्र श्रीपालचे आणि सान्यांचे विद्यापीठातील किराणा मालाचे दुकान सोडले तर दुसरे दुकान नव्हते. संध्याकाळी दुध मिळायला अवघड असायचे. शाळेत जाताना आई दळण आणायला टिमवीतील दुकानात जायची. आई आणि आजोबा महिन्याचा किराणा आणायला भवानी पेठेत जात. महर्षिनगर ही फक्त रहायची जागा होती आणि सर्व प्रकारच्या खरेदीसाठी लोक गावात जात.

आमच्या कॉलनीत शांताराम काकांची विजय सुपर सोडली तर सर्वजण सायकल किंवा बसने ऒफीसला जात. शाळेत पायी जात असू आणि टिव्ही पहायला शेजारयांकडे! १९८३ चा क्रिकेट वर्ल्डकप गाडगीळांकडे पाहिल्याचे मला आठवते आहे. गणपतीच्या काळात पटांगणावर मोठ्ठा पडदा लाऊन त्यावर हिंदी सिनेमे दाखवत. त्याबद्दल खुप आकर्षण असायचे.

ते महर्षिनगर आणि आजचे महर्षिनगर पाहिले तर मी खुप म्हातारा झाल्यासारके वाटते आहे. आजचे महर्षिनगर पूर्वि तसे होते, २५- ३० वर्षात एखादी वसाहत इतकी बदलली ह्यावर विश्वास बसणे अबघड जाते.

Thursday, January 29, 2009

तुझा धर्म कंचा?

परदेशात राह्ताना आपण अल्पसंख्यांक असल्याचा कधी कधी अनुभ्व येतो. बहुतांशी अमेरिकन सहिष्णू आणि तुमच्या मताचा (राजकिय, धार्मिक) आदर करणारे असतात. ह्याविषयांवर वाद टाळणारे असतात. तुम्हाला तुमची ओळख जपू देतात.
.....अपवाद ईव्हानजेलीकल नामक मूलतत्त्ववादी...... ते तुम्हाला कुठेही पकडून येशूचे थोरवी सांगतील, व त्याला न स्विकाराल्यास तुम्ही नरकात जाल असे बिनादिक्कत सांगतील....

पण अापल्याकडे, भारतात लहान मुलांना धार्मिक नेणीव ( identity) ओळख केंव्हा होते? मी आठवून पाहिले तर मला माझ्या आईवडिलांनी "आपण हिंदू आहोत" असे कधीही सांगीतल्याचे आठवत नाही. उलटपक्षी मी सात वर्षांचा असताना बोलताना माझी एक काकू मला म्हणाली की आपण हिंदू आहोत. मला ती संकल्पना खुप परकी वाटली. हिंदि बोलणारे म्हणजे हिंदू असे मला वाटले. आपण तर मराठी बोलतो, मग ही आपण हिंदू आहोत असे का म्हणते आहे? मधुराचा अनुभवही असाच अाहे.

माझी हिंदू नेणीव ही खुप उशीरा म्हणजे मी १३/१४ वर्षांचा असताना, मुख्यत: वाचनातून झाली. मधुराची अजुनही होत अाहे.

पण अमेरिकेत पालक मुलांची धार्मिक नेणीव ( identity) निर्माण करण्याचा मुद्दाम प्रयत्न करतात. संडे स्कुल, समर कॆम्प, मद्रासा अश्या उपक्रमातुन मुलांमधील धार्मिकता वाढीस लागते. त्यासंदर्भातील काही अनुभव......

तीन वर्षांपूर्वी शिकागो विमानतळावर विमानाची वाट पाहत होतो. रमजानचे दिवस होते. मी बेगल- कॊफी खात बसलो होतो. बाजूला बसलेला, भारतीय वाटणारा एक ८ ते १० वर्षांचा माझ्याकडे बराच वेळ निरखुन पाहत होता. काही वेळाने मनातील उत्सुकता न रोखता आल्यासारखा मला म्हणाला, " आर यू नॊट फ़ास्टींग? यु आर मुस्लीम राईट? "

मी थक्क झालो. काय बोलावे ते मला कळेना. एवढ्या लहान मुलाशी काय वाद घालणार? "मला भुक सहन होत नाहीये" असे काहीतरी म्हणालो अाणि त्याला टाळले.

दुसरा अनुभव मधुराचा अाहे. क्लिव्हलंडला असताना निधर्मी विचारांच्या ज्यू प्राध्यापकांकडे एका पार्टीला गेली होती. तिकडे बहुतांशी लोक ज्यू धर्मिय होती. मधुरा खुर्चीत बसुन जेवताना एक ८ वर्षांची मुलगी तिकडे अाली व म्हणाली, " अार यु ज्यू? " मधुरा गोंधळली, "नाही" असे म्हणाली.


धार्मिक नेणीव ( identity) तिव्र झाली की मग "आमच्यातील" व "त्यांच्यातील" ही जाणीव ही वाढू लागते.

मुलांमध्ये धार्मिकता असावी, पण धर्माभिमान नसावा. ह्याचा एक सुखद अनुभव नुकताच अाला. मागच्या अाठवड्यात दन्तवैद्याकडे गेलो होतो. डॉक्टरांनी बोलावण्याची वाट पाहत होतो. वेळ येईपर्यंत माझ्या अायफोनवर गाणी ऐकत बसलो. एक भारतीय दिसणारा ८- ९ वर्षांचा मुलगा माझ्या फोन कडे पाहत होता.
मला एकदम उसळुन म्हणाला, "तुला माहित अाहे का, ह्यावर तुला व्हिडीअो पण पाहता येतात?"

मी अाश्चर्याचा भाव अाणून म्हणालो, "नाही!"
मग त्याचा चेहरा खुलला. एखाद्या प्राध्यापकासारखा उभा राहून त्याने मला माझ्या अायफोनचे प्रात्यक्षीत दिले. त्याच्या वडिलांच्या फोनवर त्याने काय काय अप्लीकेशन टाकली अाहेत, अाणि कुठली अप्लीकेशन "कूल" अाहेत ह्याची जंत्री दिली.

"माझ्याकडे काही चित्रपट अाहेत, ते मी अायफोनवर पाहू शकतो का? "

"नक्कीच, पण त्यासाठी तुला लॅपटॉप अाणि एक वायर लागेल, अाहे का तुझ्याकडे अाहे ?" त्याने लगेच उत्तर दिले.

मी मनोमन म्हणालो, लेका तुझा अाणि माझा धर्म एकच!

Labels: , , ,